Tasarım Kalıpları – III: Nasıl Öğrenelim?

Java, Tasarım Kalıpları, Yazılım Modelleme, Yazılım Mühendisliği

Tasarım Kalıpları ile ilgili ilk yazıda konuya giriş yapmıştık. Bu yazıda ise tasarım kalıpları nasıl öğrenebileceğimiz konusunu ele almak istiyorum. Çünkü bu konuda çok soruya muhatap oluyorum.

Bir kere peşinen şunu söylemekte fayda var: tasarım kalıpları bir teknoloji değildir. Bu yüzden de tonla farklı konuda kitap okuyan ya da bilgi konusunda abur-cubur beslenip bilgi obezitesi ya da bilgi sindirimi bozukluğu gibi sıkıntılara duçar olmuş pek çok genç arkadaşın, benzer düşünceyle tasarım kalıplarına yaklaşması çok ciddi hazım sorunları oluşturacaktır. Demek istediğim şu: Bir kitabı okumak, bir yaklaşımı öğrenmek ya da bir fikri hazmetmek için belli bir zihni olgunluğa gelmiş olmanız gereklidir. Benzer şey tasarım şablonları için de geçerlidir. Hatta bu gibi soyut yapıları öğrenmek için odaklanmanız da gerekir çünkü kavranmaları zordur. Odaklanmak her başarının ardındaki önemli noktalardan ama tasarım kalıplarını öğrenmek için teknolojinin ötesine odaklanmanız gerekecektir.

Tasarım kalıplarını öğrenmek, en çok soyut düşünme konusunda sizi zorlayacaktır. Soyut düşünme yeteneklerinizi de geliştirecektir aynı zamanda.  Bu durumu kolaylaştırmak için bir miktar UML özellikle de class ve interaction diyagramlarına bakmanızı öneririm.

Önce kitaplardan başlayalım. Tasarım kalıplarını öğrenmekten bahsedildiğinde tabi olarak akla ilk gelen kitap Gang of Four’un Design Patterns isimli kitabıdır. İşin açıkçası bu kitap 1994’de yazılmış olmasına rağmen henüz devrini tamamlamadığı gibi, pek aşılmış da değildir. Konu ile ilgili yazılmış pek çok kitap, bu kitabın tefsiri ya da farklı dillere uygulaması mahiyetindedir. Gerçi bu cins açıklayıcı kitaplar arasında çok başarılar da var elbette ama temelde bu kitapların pek çoğu, Design Patterns kitabına orijinal bir şey katmazlar.

Tecrübeli olmayanlar için zor bir kitaptır Design Patterns. Ciddi bir nesne altyapınız yok ise, nesne-merkezli dillerle uzunca süredir uğraşmıyorsanız, sırf ismi çok sık geçiyor diye bu kitabı okumaya çalışmak çok da faydalı bir hareket değildir, sadece öğrenilmiş çaresizlik üretir. Bu kitabı anlamak için yazılım üzerine çok ciddi soyut düşünce yeteneğine sahip olmak gereklidir. Kitabın örnekleri C++ ile verilmiştir ama Java ve C# gibi dillerde örnekleri olan pek çok açıklama ve uygulama mahiyetinde kitaplar da mevcuttur. Ben egitimlerde bu kitabı kullanıyorum. Hatta  gerek Pdf’inden gerek ise bizzat kendisinden sınıfta bazı kısa okumalar yapıp, eğitime katılanları bu kitaba yaklaştırmaya çalışıyorum.

Bu kitabın ilk iki bölümü nefis bir OO özetidir, hiç okuyamazsanız, bu iki bölümü, altını çizerek ve anlayarak okumanızı tavsiye ederim. Özellikle ilk bölümdeki nesnelerin bulunması, sorumluluklarının atanması, interface ve implementation ayrımı ve ilgili miras yapıları son derece keyifle okunacak konulardır. Yine bu bölümdeki “program to an interface, not an implementation”, “favor object composition over class inheritance” ve “design for change” prensipleri, her daim akılda tutulması gereken en temel yazılım tasarımı prensiplerdendir. Bu kitabı okumaya kesinlikle ilk iki bölümünü atlayarak başlamayın. Bu iki bölümü hazmederek okuyun sonrasında kalıplara geçin. Ben tasarım kalıpları eğitimlerinde, sınıfın durumuna göre bazen 1-1,5 günü bu üçünün yanında “tek sorumluluk” gibi diğer başka prensipleri de örneklerle açıklayarak geçiriyorum, aksi taktirde katalog gibi kalıpların üzerinden gitmenin bir faydasını görmem mümkün değildir.

Peki bu kitabı okuması zorsa ne ile başlayalım? Uzunca bir müddet burun kıvırarak baktığım Head First serisi kitaplarından olan “Head First Design Patterns” kitabı ile son zamanlarda biraz haşır neşir oldum ve bu seri ile ilgili fikrim değişti. Bu kitap GoF’un kalıplarının ciddi bir kısmını son derece eğlenceli tarzda anlatıyor. Ben kitabı “Lise mezunları için Tasarım Kalıpları” olarak niteliyorum zaman zaman 🙂 Temel nesne-merkezli prensipleri bilen, hatta bu konularda kafası karışık olan kişilerin bile sabrederek ilerlediklerinde çok faydalı olacak bir kitaptır. Bu kitapla, gayret ederseniz, muhakkak konuyu anlarsınız. Bu kitap hem anlaşılır, detaylı anlatımı, hem konuyu özetleyen güzel UML çizimleri hem de son derece kolay örnekleri ile tasarım kalıplarının dünyanıza girmesini sağlayacaktır. Kod örneklerini indirip, konularla atbaşı işleyebilirsiniz.

Head First Design Patterns kitabı, kalıplardan önce temel prensipleri açıklayan bir ön bölüme sahip. Aslında pek çok prensibi kalıpları anlatırken yapıyor. Fakat ilk bölümde, yazılımın en temel özelliklerinden olan “değişim”i ele alarak, GoF’un yukarıda bahsettigim üç prensibini açıklıyor. Bu amaçla örnekler üzerine kurgulanan bir problemi önce kalıtım sonra da arayüz ile tasarlıyor. Kitap sonrasında GoF’un kalıplarının yaklaşık yarısını, 11 bölümde ele alıyor. Geriye kalan kalıplara da son bölümde kısaca değiniyor.  Bu kitabın genişçe ele aldığı kalıplar, aslında öğrenilmesi en kolay olanlar. Dolayısıyla kitap okuyarak ve uygulamalarını yaparak kalıpları öğrenmek istiyorsanız, bu kitap tam bu iş için.

Benim tasarım kalıpları konusunda faydalandığım bir başka kaynak da Design Patterns Explained isimli kitaptır. Bu kitap GoF’un açıklaması mahiyetindedir ama bir kalıp kataloğu değildir. Dolayısıyla kitap daha çok kalıp merkezli düşümeyi sağlamak üzere, temel nesne-merkezli yaklaşım problemlerini ele almakta ve kalıplarla bu problemlerin nasıl giderildiğini anlatmaktadır. Kitabın örnekleri Java ile yapılmıştır ve bu örneklere online olarak ulaşabilirsiniz. Kitapta, GoF’un Façade ya da Strategy gibi sadece bazı kalıpları yer almaktadır. Head First kitabi size çok basit geliyorsa, bu kitapla başlayabilirsiniz.

Craig Larman’ın geniş ve güzel “Applying UML and Patterns” kitabından bahsetmeden geçmek olmaz. Bu kitap da aslen bir kalıp kataloğu değildir. Bu kitap hem temel prensipleri hem de bazı kalıpları, UML kullanarak, baştan sona bir tasarım süreci içerisinde ele alır ve detaylıca anlatır. Bu kitap kendi kendinize çalışmak için de nefis bir kaynaktır. Bu kitabın pek çok üniversitede UML ile nesne-merkezli analiz ve tasarım amaçlı derslerde kullanıldığını da biliyorum.

Kaynaklardan bahsedince tabi olarak “Türkçe kitap yok mu” sorusu akla geliyor. Maalesef dilimizde bu konularla ilgili özgün kitap pek yok. Zaten okuyan bir millet olmadığımız için, yazmak hepten bize uzak. Az da olsa bizim sektörümüzde fedakarlık yapıp, zaman ayırıp, güzel kitaplar yazanlar var. Bunlardan birisi de Özcan Acar. Özcan,  “Java Tasarım Şablonları ve Yazılım Mimarileri” isimli 290 sayfalık kitabında GoF’un 22 kalıbı yanında Java EE’nin de en bilinen mimari kalıplarını ele almıştır. Kitabın giriş mahiyetindeki ilk bölümünde soyut sınıflar ve arayüzler ele alınmakta ve altı temel prensipten bahsedilmektedir. Kitabın ikinci bölümü ise tasarım kalıpları kavramını açıklamaktadır. Kitabın 3., 4. ve 5. bölümlerinde GoF’un kalıpları, 6. bölümde ise Java EE kalıpları açıklanmaktadır. 7. bölümü ise tasarım kalıplarının, 3 katmanlı bir yazılım mimarisi içinde nasıl uygulandığı bir örnek uygulama ile ele alınmıştır. Son bölüm ise Spring mimarisi ve bu mimaride Data Access Object (DAO) kalıbının kullanımını ele almaktadır. Kitapta konuların sıklıkla UML sınıf diyagramlarıyla zenginleştirilmiş olması anlaşılmayı kolaylaştırmaktadır.

Özcan, muhtemelen okumama alışkanlığımızı aşmak için kitabını olabildiğince kısa tutmaya çalıştı diye düşünüyorum. Zaten önsözünde de belirttiği gibi anlaşılması için Java örneklerini olabildiğince basit halde vermiştir. Kitap ile birlikte gelen CD’den kitabın örneklerini edinebilirsiniz.

Ayrıca DZone’un konu ile ilgili referans kartlarını da elinizin altında tutmak isteyebilirsiniz.

Zaman zaman konuyla ilgili baktığım bazı web kaynakları da şunlardır:

Konu ile ilgili bazı güzel makaleleri de şöyle verebilirim:

Siz de tasarım kalıpları üzerine faydalandığınız kaynaklardan bahsederseniz buraya eklerim.

Bol tasarım kalıplı çalışmalar dilerim 🙂

Toplam görüntülenme sayısı: 4906