İngilizce’de “Variable” Kelimesi Nasıl Telaffuz Edilir?
Yok artık farz oldu bu konuda bir yazı yazmak. Dünyanın en önemli problemi değil ama garip ve benim için rahatsız edici. Affınıza sığınarak bu konuyu gündeme getirmek istiyorum. Konu şu: İngilizce’de “değişken” anlamına gelen “variable” kelimesi nasıl telaffuz edilir?
2001 yılında ülkeme kesin dönüş yapıp BT sektöründe çalışmaya başladığımda en dikkatimi çeken şeylerden birisi de dili kullanımımız olmuştu. Örneğin “kasmak” ya da “kanka” kelimelerinin manalarını öğrenmem için gayret sarfetmem gerekmişti. Çünkü ben 90ların başında ABD’ye giderken “kanka” kelimesi yoktu dilimizde, “kasmak” kelimesi de çok nadiren kullanılıyor, hele hele “program kasıyor” gibi bir bağlamda kesinlikle kullanılmıyordu, olsa olsa “program zorluyor” denirdi. Dilin kullanımına ilgim vardır biraz, o yüzden böyle gözlemler yapmak çok hoşuma gitmişti bir Wittgenstein hayranı olarak. Sonuçta dili nasıl kullandığımız, zihnimizin bizi en çok ele veren yönüdür.
İngilizce ile olan muhabbetimiz de öteden beri ilgimi çekmiştir. Gerçi ben lisede Fransızca okudum ve İngilizce’yi liseden sonra öğrendim. Liseyi bitirdiğim sene kendi kısıtlı imkanlarımla ve uzaktan öğrenim ile İngilizce’ye başladım. O yaz Ayvalık’ta çalıştığım motele gelen yabancılarla konuşma çabalarımı hatırlıyorum. Hem İngilizce’ye yeni başlamışsın, hem İngilizce diline ses olarak hiç bir aşinalığın yok, hem de utangaç mı utangaç bir tipsin 🙁 Gel de derdinin anlat ya da karşıdakini anla 🙂 Hatırlıyorum, İngilizce kulak aşinalığım dinlediğim yabancı müzikler, mesela Alphaville’in “Big in Japan” ya da Laura Branigan’ın “Self control” gibi şarkıları, TRT’de yayınlanan Anadolu Üniversitesi AÖF İngilizce derslerinde kafasını sallayarak konuşan, küt kesim saçlı bir Türk akademisyen kadın ile saf kan İngiliz bir egitmenin konuşmaları ve yine TRT radyosunda öğleden sonraları yayınlanan BBC İngilizce dersleri üzerine bina edilmişti sadece. Düşünün donanımımı 🙂
Peki, uzatmayalım, tüm bunların “variable” ile ilişkisi nedir? Malum eğitimli tipleriz ya biz ve son günlerde ortalıkta “plaza İngilizcesi” kavramı da dolaşıyor ya. Bu aspekten meycır konsörnüm de benim milletçe “variable” kelimesini nasıl telaffuz ettiğimiz oldu 🙂 Yazılımcının/programcının en temel soyutlamalarındandır “variable” yani değişken. Eee, İTÜ’de okursan “değişken” dersin, ODTÜ’de ya da Boğaziçinde okursan “variable” dersin. Dolayısıyla biz İTÜ’de “değişkene değer atayalım” derken İngilizce eğitim veren yerlerde “variablea value assign edelim” deniyordu bu memlekette. Şimdilerde de İngilizce yönünden malesef durum çok farklı değil gibi geliyor bana.
ABD’ye gittiğimde, beğenmediğimiz ve her fırsatta aşağıladığımız Arapların bile uçaktan indikleri gün son derece rahat bir şekilde İngilizce konuşup “oh really?” diye ifadeler kullanmalarını arkadaşlarla hayretle izlemiş ve tartışmıştık, “olum bu dünyada hazırlık okutmasına rağmen evlatlarına rahatça ‘oh really’ demesini ögretemeyen bir biz varız sanırım” demiştik. İşte bu travma ülkeme dönüp de kendisiyle çalışmaya başladığım anadolu lisesi ve sonrasında ODTÜ’den mezun olmuş bir BM arkadaşımın, “variable” kelimesini “ve’rayıbıl” olarak telaffuz etmesiyle doruk yaptı. Hatırlıyorum o zamanları, ben ukalalık olur diye arkadaşımın bu yanlışını düzeltmekten çekinirken o arkadaş, şirkette bulunan bir lise mezunu arkadaşla İngilizcesi yüzünden dalga geçiyordu.
Ne bileyim ben mi fazla takıyorum böyle şeylere? (Bu yazıyı bile yayınlamadan önce en az 10 defa okumuşumdur.) Mesela ben de üniversite 2’nin yazında Ayvalık’ta Komili tesislerinde staj yaparken yanımda getirdiğim “Linear and Non-linear Circuits” kitabın ismini okurken “layniır” demiştim de yanımdaki ODTÜ’lü arkadaş beni fena halde düzeltmişti 🙂 Aynı anı taaa Amerika’da “return”ü aynı yazıldığı gibi okuduğumda bir Bilkent’li arkadaş yaşatmıştı bana. Ne diyeyim, bilmemek ayıp değil, öğrenmemek ayıpmış. Ama sonuçta bu anlar benim en çok embarest olduğum anlar. Bu yüzden karar verdim tüm milletimin İngilizcesini düzeltmeye 🙂 Yapılabilitesi var mıdır bilmiyorum ama deneyeceğim 🙂
Bu gibi potları sadece İTÜ’lüler kırar diye düşünüyordum. Öyle değilmiş, bu ülkede “variable” kelimesini doğru düzgün telaffuz eden pek kimse görmedim malesef. Nereden mezun olursa olsun, liseyi anadolu lisesi ya da özel lisede de okumuş olsa, sonrasında üniversitede İngilizce ya da İngilazca eğitim almış da olsa bu ülkedeki her eğitimli anlaşmışçasına “variable”ı “ve’rayıbıl” diye telaffuz ediyor. Bunu ilk duyduğumda şaşırmıştım, sonra her yerde aynı şekilde duyunca, “abi ben mi yanlış biliyorum” diye şüpheye düşüp, sesli sözlüğe baktığımı hatırlıyorum 🙂 Google’da “how to pronounce variable” yazıp arayın ve gelen linklerden dinleyin. Doğrusu “‘veəriəbl” yani ‘v’ ile başlıyor,’w’ değil, ‘a’ ile ‘e’ arasında bir sesle devam ediyor ama vurgu ‘v’ harfinde, ‘r’de değil. Telaffuzda iki defa geçen ‘ə’nin ki ismi “Schwa” imiş, verdiği sesi yine İnternet’ten bulabilirsiz. (Bu şekil bağlama göre farklı seslere karşılık geliyor, örneğin “about”da ‘a’, “taken”‘da ‘e’ sesini ifade ediyor. Ayrıca bu ses Ingilizce’deki en çok kullanılan ses imiş.) Sonuçta, “ve’rayıbıl” degil, “‘veriyıbıl” doğrusu. Bu yanlış telaffuzu devam ettiren doktoralı hocalar gördüm ben bu ülkede, gerisini varın siz düşünün.
Neden böyle bir yanlış yapıyoruz ki? Acaba en temel kelimelerden olan “ben”in İngilizcesinin “I”ın yani, “ay” diye telaffuz ediliyor olması bizde “araya bir ‘ay’ sıkıştırdın mı al sana İngilizce” diye bir kanı mı uyandırıyor ne? Her gördüğümüz “i” harfini “ay” diye okumak hoşumuza gidiyor sanırsam. İngilizce ile ilgili böyle “kırım kırım kırılan” bir dil algısı iliklerimize işlemiş, bende de aynı algı vardı açıkçası. Örneğin “garage”ın telaffuzunu duyunca ben de şok olmuştum.
Bu gibi potları sadece biz kırarız diye düşünüyordum 🙂 Onda da yanılmışım. Geçen gün etrafındaki tonla Çinli ile çalışmak zorunda kalan oğlum Selman, New York’ta, yanında yeni işe başlayan ve Columbia U.’den masterlı bir istatistikçi Çinli kızın da bu kelimeyi “ve’rayıbıl” diye telaffuz ettiğini ve bu durumun kendisini dumur ettiğini söylemesin mi? Yuh dedim yani 🙂 İşin problemli tarafı dünyada bir milyar küsur Çinli var ve bunların hepsi bu kelimeyi böyle telaffuz ediyorsa, doğrusu zaten “ve’rayıbıl” olmuş ve Amerikalılar falan hep yanlış telaffuz ediyorlar demektir bu kelimeyi 🙂 Amerikalılar için hava hoş, bizle yarışamazlar ama onlar da bayağı pragmatik bir toplum, kolay ayak uydururlar. Olan İngilizlere olur gibime geliyor 🙂
Bol veriyıbıllı günler diliyorum 🙂
Toplam görüntülenme sayısı: 1530