Search Results for: java

UML’i Nasıl Kullanabiliriz? – I

Yazılım Modelleme, Yazılım Mühendisliği

Bir önceki yazımızda “UML Nedir?” sorusunu cevaplamıştık.  Bu yazımızda da “UML’i projelerimizde nasıl etkin olarak kullanabiliriz?” sorusunu cevaplayalım.

İşin açıkçası ben UML’dan çok UML araçlarını kullandım 🙂 Ne demek şimdi bu? UML araçlarını Rational Rose ve TogetherJ ile ta UML’in ilk çıktığı günlerden bu yana kullanıyorum. Türkiye’ye döndükten sonra da yukarıdaki iki araç ve başka UML araçlarını kullandım. UML araçları sadece UML diyagramları ile modelleme yapmanızı sağlamaz, pek çoğu aynı zamanda “reverse-engineering” yapmanıza da izin verir. Yani bu araçlara, hali hazırda yazılmış olan kodu örneğin Java kaynak kodunuzu gösterirseniz size kaynak kodundan yola çıkarak bazı UML diyagramlarını çıkarır. Bu da muhtemelen çok az ve eskimiş, güncel olmayan dokümentasyona sahip olan kod yapısını anlayabilmek için en etkin yöntemdir. Pek çok programcı böyle durumlarda debugger kullanır; halbuki reverse-engineering ile oluşturulmuş özellikle sequence diyagramları, kodun akışını istediğiniz detayda göz önüne serer, çok daha yüksek seviyeli bir bakış kazandırır. Benzer şekilde class diyagramları ile de hem tip hiyerarşilerini (is-a) hem de bilme/sahip olma (association, has-a) yapılarını, tiplerin arayüzlerini vs. ortaya koyduğunuzda sistemin çalışmasını anlamanız kolaylaşır. (Bu amaçla debugger kullanmak çoğu zaman aşırı detaya girmeye sebep olduğundan çok zaman alır. Kod devralmış developerlara tavsiyem, önce böyle bir araçla büyük resmi görmeleri sonra gerekiyorsa debugger kullanmalarıdır.) Benim “UML’den çok UML araçlarını kullandım” cümlemden kastettiğim, UML’i modellemek amaçlı değil de malesef daha çok zaten yazılmış kodun modelini geri doğru çıkarma amaçlı kullanmış olduğumdur. Bu durum insanı daha çok “UML okur” yapar, faydalıdır, özellikle danışmanlık amacıyla gittiğiniz yerlerde var olan dokümantasyonsuz kodu anlamak için sihirli değnektir. Ama işin açıkçası UML’i kullanmaktan kastettiğimiz “UML yazar” olmaktır. Yani projenizde baştan başa UML’i kullanmaktır.

Peki UML’i baştan başa nasıl kullanırız sorusundan önce bir kaç şeyi daha açıklamam gerekli. Öncelikle şunu tespit edelim: UML modelleme araçlarına sahip olmak hatta UML kullanmak kaliteli yazılım geliştirmek anlamına gelmez. Ben bu ülkede, özellikle parası bol olan kurumlarda, Rational gibi UML modelleme araçları, ihtiyaç analizi yönetim sistemleri, test vb. yazılım kalitesi yönetimi yapan tonla aracı içeren suitlere deli gibi para akıtıldığına şahit oldum. (Rational şirketi 2002 yılında IBM tarafından satın alındı ve ürünleri artık IBM ürün kümesine katıldı. Zaten piyasaya çok farklı ve değişik yetkinlik ve fiyatta pek çok UML aracı da çıktığından artık Rational’ın ürünleri eski popülerliğine sahip değildir.) Bu masraflar hem lisans için hem de eğitim için yapılmakta. Ama benim şahit olduğum kurumların hiç birisi tonla para verdiği bu UML araçlarını ve UML modelleme çalışmalarını, yazılım geliştirme süreçlerine entegre edemedi. Sebebini araştırdığınızda ise genelde aynı cevapla karşılaştım: UML ile modelleme yapmak zaman alıyor! Buradan modelleme konusunda ciddi bir tecrübe sahibi olmadan ve modellemenin mahiyetini bilmeden dostalr alış-verişte olsun diye doğrudan teknoloji satın almanın ne kadar yanlış bir başlama noktası olduğunu da anlıyoruz.

İşin açıkçası her teknoloji gibi UML’in kendi başına hiç bir değeri yoktur. UML çalışıp size bir şey üreten bir yapı değildir, bir derleyici gibi bile değildir. UML, yazılım geliştirme ile ilgili zihninizdeki düşüncelerinizi, herkesin anlayabileceği standart bir dile ve anlamlı görsellere dökmenin yoludur. Bu yüzden UML kullanmak zaman almaz, zaman alan şey düşünmektir. Düşünmenin maliyeti yanında UML’i kullanmanın getirdiği ekstra yük ne kadar olabilir ki? Sonuçta yazılımı zihinde modelleyebilmenin de bir sınırı vardır, bir yerlere zihninizdeki modelleri yazmanız gerekli ki zihniniz düşünmeye devam edebilsin ve düşündüklerini farklı zihinlerle paylaşılabilsin. Dolayısıyla bu topraklarda UML aracı almaktan ziyade düşünmeye vakit ayırmaya başlamak daha önemli bir iştir. Yazılım hakkında, projemizin ya da ürünümüzün ihtiyaçları, riskleri, tasarlanması üzerine düşünelim, ama UML kullanmayalım, dert değil. Bir beyaz tahtaya farklı renkte kalemlerle düşündüklerimizi çizip takım arkadaşlarımızla paylaşalım, bu çizimler üzerinden tartışalım, başkaları da başka çizimler yapsın örneğin. İşte böyle bir yazılım geliştirme kültürüne sahip olalım ve inanın UML’e olan ihtiyaç kendiliğinden ortaya çıkacaktır. Herkes farklı notasyonlar kullanacak ve bir notasyon karmaşası dolayısıyla da iletişim problemi oluşacaktır. Bu durumda muhakkak UML gibi standart bir notasyon dilinin herkes tarafından öğrenilmesi son derece makul bir ihtiyaç haline gelecektir.

Tam da bu sebepten, sıklıkla karşılaştığım “Biz 2 günde UML öğrenmek istiyoruz” şeklinde istekler malesef UML’in doldurmaya çalıştığı boşlukla uyuşmuyor. Yazılımı modellemenin ne olduğunu bilmeyen, yazılım geliştirmeyle ilgisi sadece program yazmak noktasında kalmış kişilerin ya da takımların, “biz sadece UML öğrenmek istiyoruz” demeleri, araç kullanmadan “ben sadece ehliyet almak istiyorum” demekten ya da bir arkadaşımım deyişiyle “kişinin ihtiyacı okuma-yazma olduğu halde ben sadece harfleri öğreneyim” demesinden” farklı bir durum değildir.

UML ile ilgili bir diğer konu da UML’in bir yazılım geliştirme metodolojisi olmadığı gerçeğidir. UML kullanmak, kaliteli yazılım geliştirmenin garantisi değildir. Ya da UML, doğrudan herhangi bir nesne-merkezli yazılım geliştirme metodolojisi sunmaz, o tarafı size bırakır. Bu anlamda UML sadece bir araçtır. Dolayısıyla UML’i kullanmak iyi bir süreç işletmek anlamına gelmeyecektir. UML’i verimli bir şekilde kullanmak, eğer kısıtlı zaman ve imkan varsa olabildiğince yüksek katma değer sağlayacak şekilde kullanmak, UML’den sağlanacak faydayı arttıracaktır.

UML’i bir süreç içerisinde kullanmaktan kastım ise, en basitinden var olan 10 küsür diyagramın hepsini her zaman kullanmaya çalışmanın anlamsızlığıdır. Şu çok açık: UML 100 kişinin çalıştığı ve 3 senelik bir proje için farklı kullanılırken 5 kişinin kodu bir başkasından devralıp, geliştirmeye çalıştıkları bir başka proje için farklı kullanılmalıdır. Bu ise hem geliştirme sürecini hem de UML’in nerede nasıl katma değer yaratacağını bilmekten geçer. Ve bu da tamamen bilgi ve tecrübe sonucunda elde edilir, UML aracı ve eğitimi pazarlayanların, “UML kullanın bütün dertleriniz bitsin” şeklindeki sloganlarla değil.

Bir sonraki yazıda UML’in ve bileşenlerinin nasıl kullanılabileceğini ele almak üzere iyi günler diliyorum.

Toplam görüntülenme sayısı: 2982

İstek mi İhtiyaç mı Yoksa Problem mi? – II

İş ve İhtiyaç Analizi, Yazılım Mühendisliği

Aynı başlıklı ilk yazıda istek ile ihtiyaç arasındaki ayırımdan bahsetmiş ve yazılımların başarısı açısından istekler yerine ihtiyaçlara yönelmenin gerekliliğini vurgulamıştık. Bu yazıda ihtiyaç kavramına biraz daha odaklanacağız ve “kapsam”ı ele alacağız.

İşin açıkçası ihtiyaçlara odaklanmak da projelerin başarısını garanti etmez ya da kullanıcılarını memnun etmez. Çünkü ihtiyaç, üzerine biraz daha düşünülmesi gereken bir kavramdır. Örneğin ihtiyaç noktasında sorulması gereken bazı sorular vardır. Bu sorulardan ilki, ihtiyacın gerçek olsa bile projenin kapsamında (scope) olup olmadığıdır. İsteklerinin üzerine düşünmeden onları ihtiyaç diye proje ekibine kabul ettirmeğe çalışmakla, aslında kapsam dışı olması gereken ihtiyaçları kapsama sokmak için proje ekibini ikna etmek arasında, projeyi riske sokmak açısından hiç bir fark yoktur.

Proje tanımından, bir projenin kapsamının ve hedeflerinin belli olması gerektiğini biliyoruz. Kapsam yönetimi, proje yönetim metodolojilerinin üzerinde önemle durduğu konulardandır. Proje kapsamından kasıt ise ihtiyaçlar açısından neyin projede ele alınacağı neyin ise proje dışında bırakılacağıdır. Kapsam, projenin sınırlarını belirler. Kapsamın önce belirlenmesi ve sonrasında kontrol edilmesi, yeni isteklerin ve değişikliklerin kapsamın içine girip girmediğine karar verilmesi, giriyorsa önceliklendirilmesi ve maliyetlendirilmesi, bu bağlamda yapılması gereken en temel çalışmalardandır. Bu noktada ihtiyaçlarını belirlerken sistemin kullanıcılarına düşen en temel şey ise ihtiyaçları arasında önce kapsam açısından bir öngörüde bulunmaları sonra da kapsam içinde olduğunu düşünüyorlarsa ihtiyacı önceliklendirmeleridir.

Gerek dünyada yazılım projelerinin başarısızlık sebepleri üzerine yapılan araştırmalar gerek ise benim ülkemizdeki yazılım projelerinden edindiğim tecrübeler, kapsamı düzgün yönetilmeyen projelerin bir süre sonra batağa saplandığını gösteriyor. Kapsam problemi, eğer proje iç BT birimi tarafından yapılıyorsa, yapılan işi proje tanımından çıkaracak noktaya kadar gidebiliyor. Bu durumda zaten hiç bitmeyen projeler ortaya çıkıyor. Yok proje eğer bir dış kuruma yaptırılıyorsa, bu durumda kurumlar arası özellikle finansal menfaatler söz konusu olduğundan, işler daha da sarpa sarabiliyor. Bu ikinci tip durumlarda projelerin ezici çoğunluğunun sabit maliyetle anlaşıldığı gerçeği de göz önüne alınırsa, durumun ne kadar riskli olduğu anlaşılır. Buradaki tek risk proje ekibinin riski değildir aslında. Yani, maliyet sabit tutulurken kapsamın genişlemesi sadece proje için o sabit maliyetin altına imza atan ekip sıkıntıya girmeyecektir. Projenin sahibi olan kurum da, ayırdığı kaynakları boşa sarfetmiş olma ve sonuçta motivasyonel açıdan son derece sıkıntılı bir duruma düşme gibi tehlikelerle karşı karşıya kalacaktır.

Peki bir ihtiyacın kapsam dahilinde olup olmadığına nasıl karar verilir? Aslında bu çok daha teknik bir soru olup farklı teknikler ve yaklaşımlarla halledilebilecek niteliktedir. Tabi olarak projenin stratejisi, iş hedefleri, paydaşların projeden beklentileri, elde etmek istedikleri fonksiyonellik vb. girdiler, projenin kapsamını oluştururken kullanılacak en temel ihtiyaçlardır. Projenin kapsamını belirlerken zaman zaman nelerin içinde olmadığını belirtmek de kafa karışıklıklarını gidermek açısından önemlidir. Kapsam belirlemede en temel problemler, paydaşların gerçekçi olmayan kapsam istekleri, birbiriyle çelişen ihtiyaçlar ve kapsam dahilindeki ihtiyaçların önceliklendirilmesi konusudur.

Paydaşların gerçekçi olmayan isteklere sahip olmalarının en temel sebebi, yöneticilerin sık rastlandığı üzere “ne isterseniz isteyin, yaptırın” tavrı kadar her şeyi “acil” ya da “blocker” statüsünde gören dolayısıyla ihtiyaçlarıyla ilgili herhangi bir önceliklendirme alışkanlığı olmayan kullanıcılardır. Oyuncaklarını paylaşmayan çocuk psikolojisiyle yazılım projelerine girdi sağlanamaz. Ayrıca projelerin pek çok farklı tipte kullanıcıları olduğu gerçeği göz önüne alındığında, her kullanıcı tipinin bu şekilde davranması durumunda projenin çok ciddi riske gireceği aşikardır. Bu tipten önceliklendirme problemlerini çözmek için “Project Champion” rolü ya da Scrum’daki “Product Owner” aslında biçilmiş bir kaftandır. Büyük yazılım projelerinde yukarıdaki bahsettiğim rollerde birden fazla kişi bulunabilir ve belki bu durumda bu rollerin en tepesindeki örneğin “Chief Product Owner” rolü bu noktada karar verici olabilir. Bu iki rolün yer almadığı projelerde iki taraftan yönetsel sorumluluklara sahip kişilerin bir araya gelip, projeyle ilgili karşılıklı özveride bulunarak, projenin yapılabilirliğini ve yetişebilirliğini garanti altına almaları çok sık karşılaştığımız durumlardandır. Burada aslolan, böyle bir noktaya gelmeden projedeki tarafların makul ölçülerde önceliklendirme yaparak anlaşma yoluna gitmeleri ve kapsamı bir kriz durumuna getirmenin sebep olduğu zaman, iş ve motivasyon kaybını önlemeleridir.

Yazılım mühendisliği literatürüne kapsamın yavaş yavaş büyümesi ve bu şekilde kontrolden çıkmasına “scope creep” denir. Bu durumla ilgili son derece komik ve bir o kadar da gerçekçi karikatürler mevcuttur:


Konuyla ilgisi açısından belki şu yazıma da bakabilirsiniz.

Buraya kadar ilk yazı dahil geldiğimiz noktayı şöyle özetleyebiliriz. Yazılım ihtiyaç analizi, adı üzerinde ihtiyaçlar üzerinden ilerler, istekler üzerinden değil. İsteklerini ifade eden kullanıcıların ve diğer paydaşların, bu isteklerin sistemin stratejik hedefleri, müşteri memnuniyeti, paydaş olarak kendi ihtiyaçları vb. girdilerle projenin kapsamını, proje ekibinin de yardımıyla, makul ölçülerde tutmalı ve daima genişleme eğiliminde olan kapsamın projenin başarısızlığına sebep olmasının önüne geçmelidirler.

Bir sonraki yazımızda kapsam dahilindeki ihtiyaçların önceliklendirmesini ele alalım.

Toplam görüntülenme sayısı: 1602

Yazılım Kalitesi, İhtiyaçları ve Sıradışı Durumlar

Yazılım Kalitesi ve Test, Yazılım Mühendisliği , ,

Yazılım sistemlerinin kalitesini belirleyen faktörler arasında, sıradışı durumlar çok önemlidir. Süreç analizleri, ister kullanım şekilleri (use-case) üzerinden yapılsın ister kullanıcı hikayeleri (user stories) gibi daha çevik yöntemler kullanılarak yapılsın, isterse çok farklı formal olan ya da olmayan tekniklerle yapılsın, şu gerçek değişmeyecek: Kullanılabilir ve tam yani eksiksiz bir yazılım sisteminin en temel özelliklerinden birisi, verdiği hizmetlerde normal, olması beklenen durum ve akışlar dışında, sıradışı durumları ve akışları gözetip, kullanıcılarını madur etmeyecek şekilde, muhtemel her durumu göz önüne alınarak geliştirilmiş olmasıdır. Bu anlamda, süreçlerin sadece beklenen çalışma şeklini değil aynı zamanda alternatif ve umulmadık durumları da kapsaması gereklidir.

Yazılım sistemlerindeki login/logout gibi son derece basit olan süreçlerde bile alternatif ve sıradışı durumlar sözkonusudur. Yani örneğin kullanıcıların, sisteme erişmelerini sağlayan “login” sürecinde bile, bilgilerin yanlış girilmesinde sistemin nasıl davranacağı, örneğin şifrenin arka arkaya yanlış girilmesi durumunda nasıl bir kilitleme sisteminin kullanılacağı ve bu durumun müşteriye nasıl bildirileceği gibisinden pek çok sıradışı akış söz konusu. Demek istediğimi, kullanılabilirlik ile ilgili güzel bir kitap hakkında kaleme aldığım bu yazıda da kısaca aktardığım yaşanmış, tipik bir olayı buraya aktararak anlatayım:

“Garanti Bankası’nın internet bankacılığı arayüzü üzerinden bir kredi kartı başvurusu yapmak gibi son derece basit bir tecrübem oldu üç-beş ay önce. Tonla ahiret sorusuna cevap verdiğim ve sonrasında ilerle gibi bir düğmeye basarak geçtiğim sürecin en son sayfasında “başvuruyu gönder” gibi bir son düğmeyi görünce sevinmiştim tabi olarak. Bu düğmeye de basıp, bir kredi kartı başvurusu yapmanın dayanılmaz hafifliğini yaşayacakken, düğmeyi basınca “bir hata oluştu” gibi bir mesajla karşılaştım. Şimdi, hiç yazılım üzerine bir eğitim almamış olsam da eğer IQ seviyem 70-80 üzerindeyse ve hele de iflah olmaz bir “iyi niyet” taşıyıcı ve saçıcıysam, “… değiller ya bu yapanlar, herhalde başvuru bilgilerimi saklamışlardır, 15 dakika vakit harcadım başvururken ve TCKN, bir yakınımın telefonu vs. gibi, bir kısmı aklımda bir kısmı telefonumdan ya da makinamdan bakıp söylediğim, bir sürü bilgi girdim” diye düşündüm hızlıca. Ama sonrasında web uygulamasının menuleri arasında böyle bir şeyi ima eden bir linke bile rastlamadım tabi. Sonra dedim ya ben iflah olmaz bir iyi niyetiliyim, “herhalde sanırım ben hata yaptım, öyle ya ben bir yazılımcıyım ama Garanti Bankası’nın bu web arayüzü için beni cebinden çıkaracak tonla yazılımcı, analist, kullanılabilirlik uzmanı :) çalışıyordur, boru değil ya …” diye düşünüp, güzel bir şekilde, hiçbir şey olmamış gibi, tekrar aynı süreci izledim. Sonuç değişmedi ama, iyi niyetten anlamıyor bu yazılımlar. Ayrıca web arayüzü de tamamen poker face :) ser verir sır vermez cinsten: “Bir hata oluştu” İyi tamam da abi zaten muhtemelen benim bilgilerimi girdiğim üç baş sayfalık süreçte sunucu tarafında bu bilgiler muhtemelen Http oturumunda (session) tutuluyor, varsa bir problem, bu bilgileri yaz bir yere, muhtemelen veri tabanına, bir daha aynı eziyeti çektirme bana. Belli ki, kredi kartı başvuru modülü/sistemi her neyse, o tarafta oluşan bir hatadan dolayı web arayüzü bu mesajı veriyor bana. Ama sonuç şu: İstediği kadar janjanlı bir arayüze sahip olsun, kullanılmaktan uzak bir web uygulaması bu.”

Bu sistemin kullanılabilirliğinin düşük olmasının en temel sebebi ise, son derece standart bir süreç için bile sıradışı durumların ele alınmamış olup, müşteriyi madur etmeyecek şekilde yönetilmemiş olmasıdır.

Bu konuda bir başka örnek de şu olabilir: Sıklıkla verdiğim eğitimlerden birisi de Java ile web teknolojileri üzerine oluyor. Servlet, JPS, JSF, Spring MVC gibi teknolojileri içeren eğitimlerde ele aldığımız konulardan birisi de tabi olarak oturum ya da session yönetimi.  HTTP’nin durumsuz/stateless olmasından kaynaklanan sıkıntıyı gidermek üzere 90’lı yılların ortasında Netscpae tarafında bulunan ve çoktan yaygınlaşmış olan cookie/kurabiye tekniği, oturum yönetiminde detaylıca ele aldığım konulardandır. Tarayıcıların ve web sunucularının cookileri nasıl yönettiğini anlatırken, tarayıcıların seçeneklerinden cookilerin kullanıcı makinasında saklanıp saklanmaması, dolayısıyla da tarayıcının web sunucusundan gelen cookieleri kabul edip etmemesi gibi durumları da ele alır ve açıklarım. İş mantığı açısından baktığınızda, cookie kabul etmeyen tarayıcı, işi yönetmeniz için sıradışı bir durum oluşturmaktadır. Bu durumun sistemin ihtiyaçlarını belirleme ya da en geç tasarım safhasında cok genel sıradışı bir hal olduğu gerçeğini ıskalamamamız ve bu durum için bir cevap üretmemiz gereklidir. tarayıcımızın seçeneklerini kullanarak cookieleri kullanmasını engellersek ne olur? Bu sıradışı bir durumdur ve web sistemleri ya bu konu ile ilgili kullanıcıya uyarı vermelidir ya da bu durumu cookie kullanmadan halletmelidir. Bakın tarayıcınızın cookieleri kullanmasını engellediğiniz zaman dünyanın bildiği Amazon.com’un davranışı ile Amazon’un ülkemizdeki karşılığı olarak görebileceğimiz Hepsiburada.com’un davranışı arasındaki farkı görelim.

Önce tarayıcımızdaki cookieleri engelleyelim yani disable edelim:

Mac OS'da Safari tarayıcısının cookie seçeneklerini kullanarak, cookieleri reddetmek.

Mac OS’da Safari tarayıcısının cookie seçeneklerini kullanarak, cookieleri reddetmek.

Bunu yapıp da Amazon.com’a gidip alış-veriş yapmak istediğinizde Amazon.com söyle bir uyarı veriyor ve cookileri aktive etmezseniz sizle çalışamam diyor:

Amazon.com'un, cookileri engelleyen taraycıya cevabı.

Amazon.com’un cookileri engelleyen tarayıcıya cevabı.

Hepsiburada.com ise cookielerle ilgili uyarı vermeden, hatta hiç bir uyarı vermeden “lütfen şifrenizi girin” diye insanı deli edercesine aynı ekranı tekrar tekrar görüntülemeye devam  ediyor. Ve siz arka tarafta olan biteni bilmiyorsanız ki bilmek için bu teknolojinin detaylarıyla ilgili şeylerden haberdar olmalısınız, bu durumu çözmeniz pek mümkün değil.

HepsiBurada.com’un, cookileri engelleyen tarayıcıya cevabı.

HepsiBurada.com’un cookileri engelleyen tarayıcıya cevabı.

Bir başka örnek ise Skype’dan. Bakın Skype’da bu konuda şöyle davranıyor:

Skype’ın, cookileri engelleyen tarayıcıya cevabı.

Skype’ın cookileri engelleyen tarayıcıya cevabı.

İşte yazılım kalitesi denen şey de bu, ne kadar basit, ne kadar kullanılabilir, müşterisini ne kadar doğru yönlendiriyor. İster analist olun, ister developer, analizini yaptığınız ya da geliştirdiğiniz süreçlerin sıradışı durumları olabileceğini akıldan çıkarmayın ve bu durumların avukatı olun. Yöneticiyseniz eğer, yapılacak işleri çıkarırken, maliyetlendirirken, muhakkak sıradışı durumların da göz önüne alındığından emin olun. Ne diyelim, mükemmellik ayrıntılarda gizliymiş 🙂

Toplam görüntülenme sayısı: 1155

«< 53 54 55 56 57 >»