programlama nedir

Java Nedir?

Java, Java Dersleri , , ,

Bundan taa 8 sene kadar önce, bu bloğun ilk yazılarından birisi olarak “Java Nedir?” başlıklı bir yazı yazmıştım. Tabi o zamandan bu yana köprünün altından çok sular aktı ve ben de biraz hatırlatma biraz yeni bilgilerle “Java Nedir?” sorusuna tekrar cevap vermek istedim.

Java’nın Kısa Tarihi

Sun Microsystems, 1982  yılında iki mühendis ve iki  işletmecinin ortak girişimi olarak kuruldu. Sun, Solaris işletim sistemi  ve Sparc CPU ve makinaları  (workstation) ile kurumsal  Unix platformlarında  başarılı bir markaydı. Sun yeni imkanlar aramak adına 1991’de Sun, Patrick Naughton, Mike Sheridan ve James Gosling  önderliğindeki küçük bir takımla bir AR-GE projesi başlattı. “Green Team” (Yeşil Takım) adlı bu takımın amacı  ICT (Information & Communication Technology)  dünyasına yönelik AR-GE yapmaktı.

Green Team

18 aylık bir çalışmadan sonra 1992 yazında “*7”, (Star Seven) isminde, dokunmalı ekrana sahip  bir kontrol cihazı geliştirdirler. “*7”, TV, video oynatıcısı ve müzik seti gibi pek çok ev cihazını kontrol edebiliyordu. Bu konuda Gosling’in şu videosunu seyredebilirsiniz: https://www.youtube.com/watch?v=1CsTH9S79qI

Gosling, projede önce C++’ı kullanıp, ona bazı eklentiler yapmasına rağmen sonrasında yepyeni  bir dil geliştirmenin daha iyi olacağını düşündü. Oak ismini verdiği bu dil, C/C++’a çok benzer söz dizimine sahip, nesne-merkezli ve platformdan bağımsızdı.  Basit olması için, C/C++’ın pek çok özelliğini dışarıda  bırakacak şekilde tasarlanmıştı

Green Team’in projesi ticari olarak başarılı olamadı. Ama takımın ileri gelenleri o sırada, geliştirdikleri alt yapının ve Oak dilinin Internet’e çok uygun
olduğunu farkettiler ve hemen yönlerini değiştirip, ismi daha sonra  resmi olarak HotJava olan Java-tabanlı bir tarayıcı  geliştirdiler: WebRunner

Bu konuda Gosling daha sonra şöyle demişti: “We had already been developing the kind of `underwear’ to make content available at the same 9me the Web was being developed. Even though the Web had been around for 20 years or so, with FTP and telnet, it was difficult to use. Then Mosaic came out in 1993 as an easy-to-use front end to the Web, and that revolutionized people’s perceptions. The Internet was being transformed into exactly the network that we had been
trying to convince the cable companies they ought to be building. All the stuff we had wanted to do, in generali9es, fit perfectly with the way applications were written, delivered, and used on the Internet. It was just an incredible accident. And it was patently obvious that the Internet and Java were a match made in heaven. So that’s what we did.”

Java, Sun tarafından 23 Mayıs 1995’te genel amaçlı bir programlama dili olarak piyasaya sunuldu. Java ilk çıktığında, yukarıda anlatılan sebeplerden dolayı pek çokları tarafından “Web’in dili” olarak algılandı. Nitekim Netscape’in web yenilikleriyle ile Java birlikte gelişti. Oracle’ın 2010 yılında Sun’ı satın almasıyla Java, Oracle’ın sahipliğinde hayatına devam etmektedir.

Java’nın çıkışıyla ilgili hala erişilebilen şu online kaynağa bakabilirsiniz: http://tech-insider.org/java/research/1998/05.html

Java’nın Temel Özellikleri

Java, söz dizimi (syntax) açısından C++’a çok benzeyen ve temelde Smalltalk ve C++ kültürünü benimseyen bir dildir. Java, 90lı yıllarda en yaygın sistem geliştirme dili olan C/C++’ın yerine geçecek şekilde geliştirildi. C++’dan daha küçük, daha soyut ve daha yetenekli bir dil olması amaçlandı.

1995 yılında büyük bir beklenti ile karşılanan Java’nın, o günden bugüne bu beklentileri karşıladığı söylenebilir. Java, muhtemelen, şu anda dünyada en geniş geliştirici topluluğu tarafından kullanılan, en büyük kapalı ya da açık kaynak kodlu kütüphanelere sahip, en çok kullanılan yazılım geliştirme dilidir.

Java Nedir?

Sun, 1995’te Java’yı sunarken yayınladığı ve “Java’nın babası” James Gosling’in kaleme aldığı bir yazıda (bu yazı “Java Whitepaper” diye anılan ve 1994 ve 1995 yıllarını tarih olarak içinde barındıran makaledir. Bu makaleyi Oracle’ın sitesinde bulamadım, bu adreste buldum. Bu tanıtıcı ve kısa makalenin daha uzun hali, 1996 Mayıs tarihli olarak ve yine James Gosling’in elinden çıkmış bir şekilde, “The Java Language Environment” başlığıyla yayınlandı ve şu anda da Oracle’ın Java sayfalarında bulunmakta.) Java’yı şöyle tanıtıyordu:

Java: A simple, object-oriented, network-savvy, interpreted, robust, secure, architecture neutral, portable, high-performance, multithreaded, dynamic language.

ya da
Java: Basit, nesne-merkezli, ağlarda yetenekli, yorumlanan, sağlam, güvenli, mimari olarak tarafsız, taşınabilir, yüksek performanslı/ba.arımlı, çok kanallı, dinamik bir dil.

Java Basittir

Java, ataları olan C ve C++’tan daha basittir. Çünkü onların pek çok karmaşık özelliğini budamıştır:

  • Pointer aritmetiği,
  • Programcıya bağımlı bellek yönetimi (memory management),
  • İşlemci çoklu kullanımı (operator overloading),
  • Platforma bağımlı yapılar.

Budanan ve yeni gelen özellikler ile Java, C/C++’tan daha küçük ama özellikle genel amaçlı kullanım ve iş uygulamaları için, nesne-merkezli ve daha soyut yapısı sayesinde daha güçlü bir dil oldu. Budanan özellikler ve soyut yapısı, Java’yı daha rahat kullanılabilir hale getirdi.

Diğer Özellikleri

Nesne-merkezli (object-oriented), ağlarda yetenekli (network-savvy), sağlam (robust), güvenli (secure) ve çok kanallı (multithreaded) gibi
özellikleri, 90’lı yılların şartlarında ve C/C++’a göre yorumlamak daha anlamlıdır. Bugünlerde bir dilin bu özelliklere sahip olması sıradan bir durum olarak görülür.

Dinamik Dil
Java, dinamik tipli (dynamically-typed) değildir, aksine statik tipli (statically-typed) bir dildir. Java’nın dinamik olmasıyla kastedilen, tipleri
çalışma zamanında (run-time) yükleyebilmesidir. Dolayısıyla Java’da bir programın kullanacağı tipler,
uygulamanın derlenmesi ya da ayağa kalkması sırasında hazır olması gerekmez. Webin tabiatına daha uygundur.

Mimari Olarak Tarafsız
Mimari olarak tarafsız (architectural-neutral) olması, Java’nın herhangi bir platforma (donanım ve işletim sistemi) bağımlı olmaması demektir. Java, standartlar üzerine kurulmuştur. Örneğin, int her platformda 32-bittir. Ayrıca, Java ve JVM, platformlarla alakalı sadece en genel ön kabullere sahiptir

Taşınabilir
Java’nın platformlardan bağımsız olması ve yorumlanan (interpreted) tabiatı, onu aynı zamanda taşınabilir (portable) kılmaktadır. .java uzantılı dosyalarda saklanan Java kaynak kodu derlendiğinde (compiled), .class dosyasında bytecode olarak saklanır ve bytecode, platformdan bağımsızdır, JVM’in olduğu her ortamda çalıştırılabilir. Aşağıdaki çizimlerde bu mekanizma anlatılmaktadır.


WORA ve WOTA
Başından bu yana Bir Kere Yaz Her Yerde Çalıştır (Write Once, Run Anywhere, WORA) Java’nın taşınabilirlik konusundaki hedefidir. Tabi olarak bu prensibin geçerli olması için Java programcısı da platforma özel kod yazmamalıdır. Ama pratikte geçerli olan, Bir Kere Yaz Her Yerde Test Et (Write Once, Test Anywhere, WOTA) prensibidir.

Yüksek Başarımlı
Yüksek başarımlı (high-performance) ile aslen, tüm bu özelliklerine rağmen performans açısından iyi bir seviyede olduğu/olabileceği/olma hedefi vurgulanmıştır. Aslen Java’nın performansı ilk yıllarında iyi değildi. Fakat özellikle 2. sürümünden itibaren HotSpot JVM ile performansı iyileşti. Sonraki sürümlerinde özellikle kullanılmayan nesnelerin toplanmasından sorumlu çöp toplayıcı (Garbage Collector, GC) noktasında yapılan iyileştirmeler, Java’yı hemen her türlü yüksek performans ve ölçeklenirlik gerektiren uygulamalar için uygun hale getirmiştir. Her halükarda Java geliştirenlerin performans konusunda bilgili ve dikkatli olmaları gereklidir.

Nesne-Merkezli
Java nesne-merkezli bir dildir. Nesne-merkezli diller, prosedürel/yordamsal dillerden çok farklıdırlar. Yordamsal dillerde en önemli kavram/soyutlama yordam/prosedür/fonksiyondur ve bu yapılar, bir problemi alt problemlere bölüp, her birini adım adım (step-wise decompositioon) tanımlamakta kullanılır. Fakat nesne-merkezli diller tamamen nesne kavramı üzerine otururlar.

Nesne, insan zihninin kendisine yöneldiği, özellik ve davranı.lara sahip, fiziksel olan ya da olmayan herhangi
bir olgudur. Yazılımda her tip nesne için, verisi ile davranışını bir paket haline getirip sarmalayan ya da kapsülleyen (encapsulation) ve adına genelde sınıf (class) denen kalıplar (şablonlar) oluşturulur.
             

            Sınıf = Veri + Davranış

Nesneler, sınıflardan üretilmiş çalışma zamanı yapılarıdır.

Java Derlenir
Derleme (compilation) ve yorumlama (interpretation), programlama dilleri dünyasının en temel kavramlarındandır. Genel olarak derleme, kaynak kodun bir formdan
başka bir forma çevrilmesidir. Özelde ise kaynak kodun, çalıştırılabilir (executable) makina koduna çevrilmesidir.

Yorumlama ile kaynak kod, başka bir forma çevrilmeden, makina kodundaki bloklar çağırılarak çalıştırılır, yorumlanır.

 

Derlenen kodlar, çok daha etkindirler çünkü hem hatadan temizlenmişlerdir hem de çalışma zamanına daha az iş bırakmışlardır. Ama makina koduna derleme, kodu platforma bağımlı kılar. Yorumlama, kodu daha kırılgan ama dinamik ve platformdan bağımsız yapar, çünkü, platform bilgisi ancak çalışma zamanında gerekir.

Java hem derlenir (compiled) hem de yorumlanır (interpreted). Java’nın çıktığı zamanın paradigması genel olarak güçlü sistem dillerinin derlenen olmasıydı. Bu durum programları hem daha az hatalı hale getiriyor hem de çok ciddi performans avantajı sağlıyordu. Java ise iki tarafın da avantajlarını kullanabilmek için hem derlenen hem de yorumlanan bir yapıda tasarlanmıştır. Bu sayede Java hem olabildiğince sağlam (robust) bir çalışma-zamanı yapısı geliştirmiş hem de platformadan bağımsız olmuştur. Bu  sebeple Java’nın yorumlanan yapısı daha fazla vurgulanmıştır.

Java kaynak kodları (.java dosyaları) doğrudan makina koduna derlenmez, bytecodelardan oluşan .class dosyalarına derlenir. Bytecodelar ise çalışma zamanında JVM tarafından yorumlanır. Bytecodelar, JVM’in komutlarıdır, Bir byte uzunlu.unda olduğu için böyle adlandırılmıştır. Bytecode, herhangi bir işlemciye özel değildir yani sadece JVM’e özeldir. Bytecodelar, JVM tarafından çalışma zamanında platforma özel komutlara çevrilir, yorumlanır. Bu şekilde Java’nın platformdan bağımsız ve taşınabilir olması sağlanır.

JVM
JVM (Java Virtual Machine ya da Java Sanal Makinası), platform üzerinde çalı.an sanal bir makinadır. Derlenmiş Java kodlarını, bytecode, çalıştıran sistemdir. JRE’nin (Java Runtime Environment) ana parçasıdır, C/C++ ve Java ile yazılmıştır. Java’nın çalışması beklenen her platformda kurulu bir JVM olmalıdır. JVM’i, geliştiriciye bakan yüzü standart ama platforma bakan yüzü, onunla konuşan bir ara katman olarak düşünebilirsiniz.

Java’nın Tipleri

Farklı türde uygulamalar için 3 farklı Java sürümü ya da paketi mevcuttur:

  • Standart Java (Standard Edition, SE), çekirdek dildir. En son 9. sürümü çıkmıştır.
  • Mikro Java (Micro Edi5on, ME), gömülü ve mobil ortamlar içindir. En son 8. sürümü çıkmıştır.
  • Kurumsal Java (Enterprise Edition, EE), kurumsal uygulamalar içindir. En son 8. sürümü çıkmıştır.

21 Eylül 2017’de Java SE’nin 9., Java EE’nin 8. sürümü yayınlandı. Java EE ve ME, Java SE üzerine bina edilmiştir. Dolayısıyla önce Java SE öğrenilmeli, daha sonra ihtiyaca göre örneğin Java EE’nin web, entegrasyon ya da transactional yapılarına geçilmelidir.

Java’nın Popülerliği
(Dillerin popülerliği ile ilgili pek çok index vardır. Kesin bir şey söylemek zor olsa bile muhtemelen Java en çok kullanılan 2-3 dilden birisidir. İddia edilen şey, Java’nın muhtemelen, dünya çapında en büyük geliştirme toplumuna sahip bir dil olduğudur. Örneğin Java TIOBE indexinde Ekim 2017’de birincidir. Dünya çapında 7 ila 10 milyon civarında geliştirici sayısından bahsedilmektedir. TIOBE’ye göre dünyadaki programcıların %17’si Java kullanmaktadır. Ya da Amazon’da farklı dilleri kullanarak kitap araması yapıldığında Java kitaplarının en zengin grubu oluşturduğunu görebilirsiniz.

Pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de iyi yetişmiş programcı/developer eksikliği söz konusudur. Bu konuda kesin bir ölçüme ya da niceliksel bir çalışmaya rastlamamış olmakla beraber, kurumsal uygulamalar (örneğin 10 ya da daha fazla programcıya sahip olan yazılım evleri ve BT birimlerinin projeleri bu tanıma girsin) açısından bakıldığında muhtemelen ülkemizde de Java dünyası en geniş dil topluluğunu oluşturuyor olabilir.

Bol Java’lı günler dilerim 🙂

Toplam görüntülenme sayısı: 3065

Programlama ve Kariyer Sunumu

Eğitim ve Seminer, Kariyer, Programlama ,

Mayıs ayı başında Malatya, İnönü Üniversitesi’nin düzenlediği Robocofest‘te katıldım ve “Programlama ve Kariyer” isimli bir sunum yaptım. Sunuma aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz.

Programlama ve Kariyer
Programlama ve Kariyer
Programlama-ve-Kariyer-06052017.pdf
1.3 MiB
1092 Downloads
Ayrıntılar

Ayrıca hem İnönü Üniversitesi’ne, hem bu etkinliğin sponsorlarına hem de bizi güleryüzle karşılayan ve rahat etmemiz için etrafımızda koşuşturan öğrenci arkadaşlar çok teşekkür ederim.

İyi okumalar 🙂

Toplam görüntülenme sayısı: 450

Programcı Olmak ve Anlamak Üzerine

Java, Programlama, Yazılım Mühendisliği ,

Bu blogda sıklıkla programlamanın ve yazılımın tabiatı üzerine bir şeyler yazıyor, üstatlardan alıntılar yapıyorum. Aslen vurguladığım şey, programcı olmak her şeyden önce, anlamaktır. Bunları bir araya toplamak istedim, elime geçtikçe buraya ekleyeceğim. Zevkle okuyun:

Martin Fowler, Refactoring isimli kitabında şöyle der:

Herhangi bir insan bilgisayarın anlayabileceği kod yazabilir. İyi programcılar ise insanların anlayabileceği kod yazarlar.

(Any fool can write code that a computer can understand. Good programmers write code that humans can understand.)

Max Kanat-Alexander, Code Simplicity isimli kitabına şu cümlelerle başlar:

İyi programcıyla kötü programcı arasındaki fark anlamadır. Yani kötü programcılar ne yaptıklarını anlamazlar, iyi programcılar ise anlarlar. İster inanın, ister inanmayın ama bu gerçekten bu kadar basittir.

(The difference between a bad programmer and a good programmer is understanding . That is, bad programmers don’t understand what they are doing, and good programmers do. Believe it or not, it really is that simple.)

Programlama dünyasının kurucularından Donald Knuth şöyle diyor:

Bir program yazdığınız zaman, onu aslen bir edebiyat eseri olarak düşünün. Çünkü, insanların okuyacağı bir şey yazmaya çalışıyorsunuz. Onu, bilgisayarın uygulayacağı bir şey olarak düşünmeyin. Programınızı okunur kılmakta ne kadar başarılı olursanız, programınız o kadar başarılı olacaktır: Programı, bugün anlayacakınız, önümüzdeki hafta anlayacakınız, ve o program üzerine çalışıp, onu değiştirecek olan, sizden sonra gelenler anlayacaklar.

(When you write a program, think of it primarily as a work of literature. You’re trying to write something that human beings are going to read. Don’t think of it primarily as something a computer is going to follow. The more effective you are at making your program readable, the more effective it’s going to be: You’ll understand it today, you’ll understand it next week, and your successors who are going to maintain and modify it will understand it.)

Devamlı, anladığımız ve etrafımızdakilerin anladığı programlar yazmak umuduyla.

Toplam görüntülenme sayısı: 932

Programlama Nedir: Programlama’nın Tabiatı ve Programcılık Üzerine – III Bilim mi, Mühendislik mi Yoksa Sanat mı?

Bilgisayar Bilimleri, Programlama, Yazılım Mühendisliği ,

Bu konu ile ilgili yazdığım bir önceki yazı ışığında hem kendi düşüncemi hem de ülkemizdeki anlayış ve pratikleri değerlendirmek isterim.

Evet kategorizasyon anlamamızı kolaylaştırır, bu doğrudur, ama aynı zamanda indirgemeci bir tutumdur, detayları atlar. Bundan dolayı karmaşık şeyleri kategorize etmek zordur. Bu yüzden programlamanın ve yazılımın tabiati ile ilgili tonla farklı kategorizasyon var. Ben ise şöyle düşünüyorum: İşe en çekirdekten başlarsak öne programlamayı ele almamız gerekir. Sonuç itibariyle programlama, algoritmik düşüncenin uygulanmasıdır. Yani programlamada aslolan algoritmik düşüncedir. Dilleri kullanılarak yazılan kodlar, algoritmik düşüncenin hayata geçmiş halidir. Programlama faaliyetinin arkasındaki bu esas noktayı görmemek, programlamayı tamamen yanlış değerlendirmek anlamına gelir.

Bakın, hepimizin malumu, ABD’de başlayan ve dünyaya yayılmakta olan, “herkes kodlama öğrenmeli” (everybody should learn to code) sloganıyla ifade edilen bir yeni heyecan var. ABD başkanı Obama’dan tutun da Facebook kurucusu Zuckerberg’e kadar herkes, “haydi çocuklar kodlamaya” gibisinden çağrılarda bulundular. Code.org gibi konuyu sosyal sorumluluk bağlamında ele alan yerler olduğu gibi, akademik olarak değerendirmeler yapanlar da var. Kimileri ve bazıları modern çağın dinamiklerini öğrenmek için herkes en basitinden Javascript’le biraz uğraşmalı derken, diğer kimileri “hayııııııırrrr” diye haykırarak bu çağrıya karşı çıkıyor. Bunlar işin biraz daha üst tarafını gören yaklaşımlar. Bence bu konudaki en güzel yaklaşımı Grady Booch sergiledi. Booch, IEEE Software dergisinin Eylül-Ekim 2014 sayısında bir yazı yayımladı. Yazının başlığı “To Code or Not To Code: That’s the Question” şeklinde, yani “Kodlamak mı yoksa Kodlamamak mı: İşte soru budur.” Booch’a göre başlatılan bu kampanyanın düşmesi muhtemel yanlışı, insanlara meslek olarak kodlamayı öğretmektir. Evet Booch’a göre bu bir yanlıştır çünkü aslolan onun “computational thinking” dediği ve benim yukarıda “algoritmik düşünce” diye anlattığım düşünce şeklini öğrenmektir. Ona göre, programlamanın temeli, dilimize belki “hesaplamasal düşünce” diye kelime çevirisi yapabileceğimiz ama benim “algoritmik düşünce” demeyi tercih ettiğim, zihnimizin kazanması gereken bir düşünme şeklidir. Bu düşünme şekli, programlamadan önce, bir işi veya süreci algoritmik olarak ifade edebilmek gibi, pek çok zihni yetkinliği ve aracı barındırıyor. Bu zihni araçların gerekliliğinden habersiz bir şekilde Bilgisayar Mühendisliğine girip, beni “lütfen sen kod yazma, mümkünse Eclipse’i de makinandan kaldır” diye yalvartan programcı adaylarına çok sık rastlıyorum. Öte taraftan doğuştan algoritmik düşünceye yatkın olan kişilerin, üzerine herhangi bir mühendislik gibi güzel bir Matematik ağırlıklı eğitimle çok başarılı programcılar olduklarını da görüyorum. Bu anlamda programlama, algoritmik düşüncedir ve nihayetinde Matematik’in bir konusudur ve saf bir bilimdir.

Problem şu ki ülkemizdeki programlama yapanların pek çoğunun, programlamanın üzerine bina edildiği bu algoritmik düşünceden haberi azdır. Bu durum malesef sadece alaylılar için değil, BM okumuş kişiler için de geçerlidir, çünkü sektörümüzde sağlıklı bir bilimsel formasyondan bahsetmek mümkün değildir. Biz okulu bitirirken bir sayfayı kapatırız, işe girince sanki beynimizi sıfırlamışcasına, okuldan gelen her şeyi geride bırakıp, her şeye baştan başlarız. Bitirdiğimiz okul, diploma olarak işe yarar. Bu yüzden BM mühendisi çok kişi kendisini tanımlarken “bize okulda .NET öğrettiler” ya da bitirme projesinde “JSP ile e-kütüphane ya da e-ticaret sitesi yaptım” diyor.

Java eğitimlerinde algoritmalar için big-O  notasyonundan bahsettiğimde ya da örneğin float ve double’ı (floating-point) açıklarken sayılabilirlikten (countability) dem vurduğumda en iyi okulları bitirmiş gençlerin nasıl sanki ilk defa duyuyormuş gibi davrandıklarını hayretle izlemişimdir. Memleketimdeki kurumsal projelerin hemen hepsinin bir performans ve ölçeklenirlik problemi yaşamasının bence en temel sebebi, o projelerde bulunan kişilerin, eğitimleri ne olursa olsun, yukarıda bahsettiğim programlama için sahip olmaları gereken sağlıklı bir algoritmik düşünce yetkinliklerini taşımamalarıdır. Çünkü bizim için çoğu zaman aslolan şey, malesef sadece programlama dilini kullanmaktır. Bu tipte olan programcılar örneğin bir “for” döngüsü yazmayı sadece dil bağlamında bilirler, soyut olarak bir döngüyü algılamanın ne anlama geldiğinden uzaktırlar. Ben bir SQL sorgusu yazarken, veri tabanının arkada kaç tane işlem yapacağını anlamaya çalışan bir programcı göremedim örneğin bu ülkede. Ama “Oracle yavaş” diyenini gördüm. Bu yüzden işe alırken programlama yetkinliklerini ölçmek kadar algoritmik düşünce yetkinliklerini ölçmeye önem veren iş yerlerine çok saygı duyuyorum.

Bu anlamda programcılığın bilimsel arka planını ıskaladığımızı düşünüyorum. Bu anlayıştan dolayı, toplumuzda programlamanın harcı alem bir faaliyet ve meslek olarak görüldüğünün farkındayım. Daha önce de yazmıştım sanırım, bu ülkede yakaladığı doktor tanıdığına “doktor olmak istiyorum abi/abla ama tıp okumama gerek var mı” diyen bir genç yoktur herhalde. Ama ben tonla “programcı olmak istiyorum, BM okumama gerek var mı” diye soran genç arkadasımdan öte bir o kadar da “programcı olmak istiyorum, üniversite okumama gerek var mi” diye soran gençlerle karşılaşıyorum. Dahası, BM okurken en temel algoritmalar, işletim sistemi vb. derslere devam etmeyip, Php ile dışarıya ufak tefek site yapmayı amaç ve başarı olarak gören gençlerle de çok sık karşılaşıyorum. Halbuki örneğin algoritmalar ve veri yapıları, algoritmik düşüncenin geliştirildiği, disipline edildiği en temel derslerdir. Programlama dilleri dersi, dillere farklı yaklaşımların ele alındığı, örneğin veri kavramının farklı dillerde nasıl modellendiğinin ya da fonksiyonel algoritmik düşüncenin nasıl olabileceğinin tartışıldığı derslerdendir. Benzer şekilde veri tabanlarını sadece bir araç (tool) olarak görmek, ardındaki ilişkisel veri modeli altyapısını ele almamak, örneğin ilişkisel cebirden habersiz bir şekilde kalmak, nihayetinde veri modeli kavramından uzak bir şekilde, koskoca Oracle’ı, akıllı bir Excel olarak kullanmak gibi alışkanlıklar kazanmamıza sebep oluyor. Aslında tüm bu disiplinler hep kafamızdaki soyut, algoritmik düşünceyi beslemek ve gerçekleştirmek için vardırlar. Bu açıdan bakıldığında evet, programlama bir bilimdir ve biz programlamanın bu yönünü ıskalamaya devam ediyoruz.

Programlama sadece algoritmadan ibaret degil elbette. Programlama dilleri, altyapı sağlayan işletim sistemleri, dillerde geliştirilen bileşenler (components) ve çerceve (framework) yapılar, aslında bilimsel bir alt yapıya sahip programlamayı, hızla ve her şartta tekrar edilebilir ve iyi tanımlanmış bir sürece çevirme çabasından ibaret. İşin burası ise mühendisliktir. Zaten tek kişi anlamında bile bu şekilde uygulanabilir olarak bir mühendislik haline gelen programlama, birden fazla kişinin bulunduğu ortamlarda tamamen bir mühendislik disiplini olmaktadır. Örneğin yazılımın mimarisinden tutun da üretilen bilginin paylaşılmasına, kaynakların etkin kullanılmasına, değişimin yönetilmesine kadar ortaya çıkan farklı alt süreçler, yaptığımız şeyin programlamadan çıkıp yazılım geliştirmeye dönüsmesini sağlıyor. Bu haliyle yazılımı geliştirme, tamamen bir mühendislik disiplini haline gelmektedir.

İşin açıkçası, yazılım geliştirme faaliyetini “programcıların yaptığı iş” olmaktan çıkarıp bir mühendislik projesi olarak ortaya koymada da ciddi sıkıntılarımız var. Pek çoğumuza göre hala yazılım geliştirmek, program yazmanın çok az fazlası anlamına geliyor. Bu durum BT yöneticileri için de böyle malesef. Ya da mesela zaman zaman, yetkinliği ve yaptığı iş sadece programcılık ya da development olan bir kişiyi, kendisini Yazılım Mühendisi olarak tanıtırken de buluyorum.  Bu gibi karmaşıklıklardan dolayı da zaten sağlıklı bir Yazılım Mühendisliği mesleğine sahip olamıyoruz.

Pek çokları, yazılımı zanaat olarak da görüyor. İngilizce’de “craftsmanship” olarak ifade edilen bu kavram, bir el mahareti isteyen ve çoğunlukla usta-çırak ilişkisiyle geliştirilen bir melekedir. Yaptığımız iş, programlama, bu tanıma ciddi bir şekilde uyuyor. Hatta işimizi bu şekilde bir zanaat olarak görenlerin bir manifestosu da var. Bu topraklardaki yazılım ve Java kültürüne çok değerli katkılar yapan arkadaşımız Özcan da programcılığın neden bir zanaat olduğunu burada açıklıyor. En ünlü temiz kodcu olan Robert Martin de kitabının alt başlığını “A Handbook of Agile Software Craftmanship” olarak seçmiş. Yazar kitabının önsözünde kaliteli ya da “temiz” kod elde etmenin ancak “craftmanship” ile erişilebileceğini söyleyerek, aslında kaliteli ve temiz kodun ince iş ya da tabiri caizse zanaatkarın “göz nuru” ile ortaya çıkabileceğini vurguluyor. Benzer şekilde “Software Craftsmanship” kitabının sahibi olan Pete McBreen de kitabında bu işin usta-çırak yöntemiyle öğrenilmesini vurguluyor. Usta-çırak ilişkisi, Ingilizce’de “coaching” terimiye kastedilen şeydir ve ben danışmanlık ve eğitim vesilesiyle karşılaştığım pek çok pırlanta ayarında genç arkadaşın, bu ilişkiye sahip olamadığı için bir zanaatkar seviyesine gelemediğine ve ciddi vakit kaybettiğine şahit olmuşumdur.

Ben tüm bu açıklamalara katılıyorum, evet yaptığımız işin ciddi bir zanaat yönü var. Ama bu terim aynı diğer bilim, sanat ve mühendislik, terimleri gibi, işimizi tamamen açıklamıyor, bu anlamda zanaat da tamamlayıcı bir terim. Özellikle usta-çırak ilişkisi ile aktarılabilmesi, kaliteli iş için ciddi bir meleke gerektirmesi, işimizin zanaat tarafını destekleyen yönleri. Bundan dolayı şöyle diyebilirim: programcılığı, bir cam zanatkarının yaptığı gibi, prensipleri tamamen tecrübe ile elde edilmiş, usta-çırak ilişkisiyle yaşatılan bir meslek olarak görmek bence işimizin özellikle bilimsel ve mühendislik yanını ihmal etmek anlamına gelebilir. Ama öte yandan özellikle işimizi iyi yapmak için sabır ve melekelerimizi geliştirmeliyiz ve öğrenme sürecinde, önümüzdeki üstatlardan faydalanmalıyız.

Matematiğin soyut dünyası, kapılarını yaratıcılığa çok geniş bir şekilde açar. Matematik, özellikle de sayılar teorisi, aslen bir sanat eseri güzelliğindedir. Sayılar teorisininin çok güzel bir uygulaması olan algoritmalar ya da algoritmik düşünce de içerdiği aşırı karmaşıklık ve elverdiği yaratıcılıktan dolayı, evet bir sanattır. Biz programcılar ise işimizin sanat tarafını daha çok tasarım (design) olarak ifade ediyoruz. Ve muhtemelen biz programcılar, program yazarken aldığımız hazzı, bu işin sanatsal doğasından çıkarıyoruz. Hatta bu sanatsal haz bizi, yaptığımız işi sanat seviyesinde tutup, mühendisliğe dönüştürmekten de alıkoyuyor.

Sonuç olarak şunu diyebilirim: Birey olarak işimin bilimsel temellerinden haberdar olmalıyım. Bu ise ancak formal bir eğitimle mümkün olabilir. Birey olarak program yazarken, yazılım geliştirirken, bir zanaatkar edasıyla, ürettiğim şeye ve kalitesine önem vermeliyim, biriktirdiğim tecrübemi başkalarıyla, özellikle arkamdan gelenlerle paylaşmalıyım. İşimin yaratıcılık yönünün, zaman zaman kendimi bir sanatçı gibi hissettirmesine izin vermeliyim, bu yüzden yaratıcılığımı daima yaşatmalıyım. Ve tüm bunları, tekrarlanabilir ve değer katacak şekilde, takım arkadaşlarımla birlikte, müşterimin ihtiyaçlarını çözen bir mühendislik disiplini olarak uygulamalıyım.

Bol programlamalı günler dilerim 🙂

Toplam görüntülenme sayısı: 1325

1 2